Heb je ooit moeite gehad om je te concentreren? Soms lijkt het alsof het beter lukt dan andere keren. Dit heeft niets te maken met je vermogen om dingen te onthouden. Het feit dat concentratie soms wel lukt en soms niet, heeft te maken met andere factoren. Laten we eens kijken naar wat concentratie precies inhoudt.

Concentreren is het bundelen van je aandacht op één taak en het creëren van iets nieuws. Deze cognitieve taak wordt vaak gestuurd door de frontale cortex, ons bewuste denken. Als mensen zijn wij uniek in ons vermogen tot bewust denken en hebben we dit deel van onze hersenen, vergeleken met andere zoogdieren, het beste ontwikkeld.

Echter, technisch gezien is dit deel van onze hersenen ook het jongste en heeft het in de hiërarchie van ons brein niet altijd het laatste woord. Onze oudste hersenstructuur, ook wel bekend als het “reptielenbrein”, is verantwoordelijk voor onze basisbehoeften en heeft daardoor de overhand. De belangrijkste taak van ons reptielenbrein is namelijk overleven en zorgen voor veiligheid voordat we nieuwe informatie kunnen opnemen met ons bewuste breindeel.

Dit is eigenlijk best logisch als je erover nadenkt: in een levensbedreigende situatie is het niet handig om rustig na te denken; dan moeten we direct actie ondernemen. Het is juist door deze overlevingsdrive dat wij als mensheid nog steeds bestaan.

Psycholoog A. Maslow formuleerde in zijn motivatietheorie (1943) dat mensen verschillende basisbehoeften moeten ervaren voordat er ruimte is voor bewuste ontwikkeling. Hoewel zijn theorie lastig te toetsen was en er kritiek op werd gegeven, komt het in essentie neer op de gedachte dat we een gevoel van veiligheid moeten ervaren voordat we nieuwe informatie kunnen toelaten. Deze conclusie wordt ook ondersteund door de polyvagaaltheorie, ontwikkeld door Dr. Stephen Porges. In deze theorie wordt gebruik gemaakt van een hiërarchische ladder van gedrag die gekoppeld is aan ons autonome zenuwstelsel.

Aan de onderkant van deze ladder bevindt zich de “bevries”-staat, waarin we het gevoel hebben niet meer in beweging te kunnen komen. In deze staat lijkt ons brein als het ware verdoofd en is er weinig tot geen ruimte voor bewustzijn (concentratie). De volgende fase is de sympathische staat van vechten/vluchten, gericht op overleven. Deze drang om te overleven kan ons bewustzijn beïnvloeden, afhankelijk van onze perceptie van de situatie.

De volgende fase is de ventrale staat, waarin we verbondenheid voelen en ons veilig voelen. In deze staat staat ons brein open voor nieuwe informatie en leren. Dit is de ideale staat voor concentratie en leren. Om nieuwe dingen te kunnen leren, moeten we ons kunnen verbinden en vanuit ons bewustzijn nieuwe verbindingen kunnen leggen.

Dit is waarom het zo belangrijk is dat er op school, maar ook in het dagelijks leven, meer aandacht wordt besteed aan het ervaren van deze ventrale staat van zijn, het gevoel van veiligheid en verbondenheid. Stel je eens voor hoe de wereld eruit zou zien als we hier allemaal meer bewust mee om zouden gaan.

Zou je dit ook willen leren?